Rozszerzanie diety to etap, na który wszystkie mamy czekają z niecierpliwością. Jak to jednak zrobić dobrze? Które rekomendacje są aktualne? Czy trzymać się tabelki, czy pozwolić sobie na odrobinę fantazji? Papki czy BLW? Jak uniknąć alergii? Na wszystkie te pytania i jeszcze więcej odpowiada najnowszy dokument ESPGHAN ze stycznia 2017.
Po co?
Rozszerzanie diety to etap pośredni pomiędzy wyłącznym karmieniem mlekiem matki lub modyfikowanym, a pełnym przystosowaniem do żywienia pokarmami stałymi. Ma on na celu zaspokojenie potrzeb odżywczych, a także odpowiedni rozwój niemowlęcia. Potrzeby żywieniowe mają związek z szybkim wzrostem i zapotrzebowaniem dziecka na energię, białko, witaminy i mikroelementy, których mleko matki w pewnym momencie nie jest już w stanie zapewnić. Z kolei motorycznie rozszerzanie diety wspomaga motorykę małą, a także pracę języka i jamy ustnej, co przekłada się na późniejszą prawidłową wymowę.
Kiedy?
WHO zaleca wyłączne karmienie piersią do ukończenia przez dziecko 6 miesięcy. [1] Wg WHO nawet wprowadzenie mleka modyfikowanego traktowane jest już jako rozszerzanie diety. Z tego powodu nie istnieją rekomendacje WHO dotyczące rozszerzania diety dzieciom karmionym formułą. Wiele krajów przyjęło bezpośrednio zalecenia WHO, niektóre z zastrzeżeniami. Na przykład w Szwecji i Holandii dopuszcza się wprowadzanie niewielkich ilości pokarmów uzupełniających „na spróbowanie” między 4. a 6. mż. W innych obowiązują rekomendacje do rozpoczęcia rozszerzania diety między 4. a 6. mż.
Układ pokarmowy niemowlęcia jest fizycznie gotowy do trawienia pokarmów stałych w okolicy 17. tygodnia życia, tj. ok. 4 miesiąca, a pomiędzy 4. a 6. [26 tygodni] miesiącem życia dziecko osiągnie sprawność motoryczną odpowiednią do bezpiecznego poradzenia sobie z przyjmowaniem pokarmów stałych. [2]
Z jednej strony badania wskazują na liczne korzyści płynące z wyłącznego karmienia piersią co najmniej do ukończenia przez dziecko 6. mż, a nawet dłużej. Przedłużone wyłączne karmienie piersią może wpływać na zmniejszone ryzyko zakażeń dróg oddechowych i układu pokarmowego. Z drugiej strony uważa się, że mleko matki może dostarczać odpowiednią ilość składników odżywczych i mikroelementów do mniej więcej 6. mż., a czasem krócej. W szczególności dzieci wyłącznie karmione piersią są narażone na niedobory żelaza.
Co podawać?
Niemowlęta mają wrodzone preferencje smaków słodkich i słonych, co ewolucyjnie miało im zapewnić jak najlepszy rozwój i uniknąć deficytów odżywczych. Z kolei smak gorzki nie jest lubiany przez niemowlęta, ponieważ atawistycznie kojarzony jest z roślinami trującymi. Istnieją dowody, że te preferencje mogą być zmienione poprzez wczesne ekspozycje na różne smaki. [2] Oznacza to w praktyce, że podawanie dzieciom smaków gorzkich, ostrych i nietypowych poszerza ich tolerancję smakową. Wyrobione w tym okresie nawyki żywieniowe utrzymują się w przyszłości. Oznacza to, że dzieci karmione różnorodnie od samego początku, są bardziej otwarte na nowe smaki, mniej wybredne i mają mniejsze problemy z apetytem. Dlatego zaleca się dbać o zróżnicowaną i bogatą także w „trudne” smaki dietę już od etapu rozszerzania diety. Przyjmuje się, że akceptacja nowego smaku wymaga podania go nawet 8-10 razy, zanim dziecko go zaakceptuje. Rodzice nie powinni zatem zniechęcać się tym, że dziecko po podaniu pokarmu sprawia wrażenie, jakby mu nie smakowało.
Jak podawać?
Przed skończeniem 6. miesiąca życia niemowlęciu można podawać jedynie płyny i pokarmy o konsystencji puree. Wg standardów obowiązujących w USA, Australii i Nowej Zelandii puree powinny być podawane nawet do ukończenia 7. mż. Jedzenie rozgniecione widelcem i „do rączki” będzie adekwatne ok. 7.-8. mż., a od 8. mż. do ukończenia pierwszego roku podawane jedzenie powinno być pokrojone na kęsy [3].
Badania pokazują, że rozpoczęcie rozszerzania diety od zmiksowanych pokarmów nie ma negatywnego wpływu na adaptację niemowlaka do spożywania pokarmów uzupełniających. Obserwacje wskazują jednak na istnienie okienka w okolicy 9.-10. mż., w którym należy wprowadzić pokarmy grudkowate. Brak wprowadzenia ich do diety w tym czasie może prowadzić do problemów z późniejszą adaptacją do przyjmowania pokarmów stałych.
BLW, czyli Baby-Led Weaning to metoda rozszerzania diety, w której dziecko nie jest karmione łyżeczką przez dorosłego, lecz karmi się samo produktami „do rączki”. Uważa się, że taki sposób rozszerzania diety może zaowocować lepszymi nawykami żywieniowymi, większą świadomością łaknienia, a także zmniejszyć ryzyko nadwagi i otyłości. Naukowcy uważają jednak, że grupa rodziców i dzieci stosujących tę metodę i będących pod obserwacją naukowców jest jak do tej pory zbyt mała, aby wnioski te były jednoznaczne.
Obecnie opracowano nową metodę na bazie BLW: Baby-Led Introduction to SolidS, w skrócie BLISS. Różnice polegają na tym, że główny nacisk jest kładziony na to, aby podawane pokarmy były bogate w żelazo, wysokoenergetyczne i nie stwarzały ryzyka zakrztuszenia.
Wybór metody rozszerzania diety zależy od preferencji rodziców.
Czego nie podawać?
W pierwszym roku życia dziecka nie należy podawać:
- miodu – może zawierać groźne dla niemowląt bakterie Clostridium botulinum,
- soli – niemowlęta nie potrzebują tak dosmaczanych potraw, a sól bardzo obciąża nerki,
- cukru – nie jest wskazany ze względu na kształtowanie złych nawyków żywieniowych oraz ryzyko próchnicy,
- kopru – zawarty w nim estragol jest rakotwórczy i genotoksyczny,
- napojów na bazie ryżu – ze względu na zawartość kancerogennego arsenu.
Wg ESPGHAN nie ma przeciwwskazań do podawania mleka w czystej postaci w niewielkich ilościach jako dodatek do innych dań [mimo iż w niektórych państwach rekomenduje się nie podawać niemowlętom mleka w czystej postaci]. Nie powinno ono jednak być podstawowym napojem przed ukończeniem przez dziecko 12 mż.
Postępowanie w przypadku obciążenia alergią
Nie istnieją dowody na to, że opóźnione wprowadzenie alergenu zmniejsza ryzyko wystąpienia alergii. Alergeny można wprowadzać na dowolnym etapie rozszerzania diety. Wręcz przeciwnie – istnieją przesłanki, że opóźnianie wprowadzenia alergenu zwiększa ryzyko wystąpienia alergii.
Obserwacje wskazują w szczególności, że najbezpieczniej wprowadzić:
- gluten – między 4. a 12. mż, unikając dużych ilości w krótkim czasie,
- orzeszki ziemne – między 4. a 11. mż,
- jajko – obserwacje wskazują, że wprowadzenie do diety gotowanego jajka między 4. a 6. mż. może zmniejszyć ryzyko alergii,
- ryby – nie zauważono zależności między wiekiem wprowadzenia do diety a częstotliwością występowania alergii.
W poszczególnych państwach rekomendacje mogą zawężać lub przesuwać powyższe zakresy w zależności od lokalnych uwarunkowań społecznych i kulturalnych.
Wprowadzanie pokarmów stałych przed ukończeniem przez dziecko 3.-4. mż może zwiększyć ryzyko wystąpienia alergii.
Uwaga: Wpis zawiera rekomendacje ESPGHAN oraz wyniki badań, na podstawie których ustalane są rekomendacje w poszczególnych krajach Europy. Nie wszystkie wyniki badań mają bezpośrednie przełożenie na rekomendacje. Lokalne towarzystwa pediatryczne i żywieniowe uwzględniają dodatkowo miejscowe aspekty kulturowe i społeczne.
Źródła:
[1] WHO (World Health Organization). 2002. Complementary Feeding. Report of the Global Consultation. Geneva, 10–13 December 2001. Summary of Guiding Principles., marzec 2016
[2] Complementary Feeding: A Position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition, styczeń 2017
[3] Baby-Led Introduction to SolidS (BLISS) study: a randomised controlled trial of a baby-led approach to complementary feeding, listopad 2015
foto: parents.mdpcdn.com
Napisz pierwszy komentarz